A tertulia e unha reunión de persoas que se xuntan con certa habitualidade para discorrer sobre
algunha materia en unha conversa amigable.
Hoxe o tema da tertulia versa sobre as Mulleres de Ribadeo. O tema semexa sinxelo, pois de principio
parece que facendo unha lista das mulleres máis relevantes da historia do noso pobo, nos levaría a falar
de como viviron, que circunstancias historicas percorreron na vida do pobo, etc.
O caso é, que cando buscamos nos libros da nosa historia local, atopamos referencias o comercio, e os
comerciantes; o condado, e os séus condes; a igrexa e os seus curas; as escuelas e os seus mestres;
os periódicos e os seus donos e fundadores; as cofradías e os gremios.... Todo esto está en masculino.
Non hai ningunha referencia o feminino. As mulleres. O traballo e a vida que levaban as mulleres.
En efecto, non hai esta referencia, porque a doctrina social nunca foi favorable a condición da muller.
Salvo raras excepcions históricas de raiñas, como Cleopatra, Isabel a Católica ou de Isabel II, pouco
se sabe da vida social das mulleres, a traverso dos séculos, como non sexa por mera expeculación historiográfica,
da laboura que estaban a facer, a sombra de cónxuxes de “ilustres nomes”.
Falar da laboura das Mulleres de Ribadeo, polas que hoxe nos reunimos en esta tertulia, e falar do problema
de marxinalidade a que a muller estivo sometida desde sempre, porque o home non consideraba que a muller
necesitaba ese espacio de recoñecemento público a sua labor social.
Si nos remontamos a vida nos castros celtas, mentras o home cazaba e pescaba para traer de comer,
era na muller na que recaía o cuidado dos fillos e da casa, da familia e da vila. A súa labor era esencial,
para o desenvolvemento da tribu, pois non cabe duda de que a muller axudaba a facer, ou facía ela sola,
a roupa e o calzado, coidaba o gando e seguro que mariscaba...pois hai restos de cunchas en tódolos castros,
uns como ornamentos funerarios e outros como restos da comida.
Na edade media, a labor da muller está totalmente a sombra do home.
Si falamos do mundo militar o home era o guerreiro e a muller solo se consideraba o “descanso do guerreiro”.
Si era no mundo clerical, nin que dicir ten, que a institución relixiosa sempre a tivo marxinada, e ata o día de hoxe
do século XXI, nunca a admitiu a altura do home.
Para as relixions monoteistas: xudaismo, cristianismo e islamismo, que son patriarcales por antonomasia,
considérana inferior o home: “a muller é un ser impuro... contén o xermen do mal e do vicio...” no século XVII
o escritor ingles John Milton dice: “a muller e un fermoso defecto da natureza”.
Polo que, no medievo a muller do rural e do úrbano, sigue como na época dos castros, traballando
na casa e pola casa, e si pode ser sin sair da casa.
Temos que chegar ao século XIX, ano de 1830, onde o Partido Liberal Británico, dominado polas familias
aristocráticas: Grey, Melbourne, Russell e Palmerson, tiveron a idea de ganarlle poder a Coroa Real,
democratizando o pais, para eso necesitaban apoiarse nos obreiros das cidades, canalizando o séu poder
mediante sufraxio universal, ou sexa que para acadar, ser representante do poder público do pobo, fose
necesario gaña-lo cargo mediante un sistema de eleccions. Esto tiña moitas excepcións, pois o voto cidadan
foi en un principio corporativo, esto é, era o voto de traballadores de certas fábricas, de certas clases burguesas
industriales e de latifundistas ou terratenentes... nacía o caciquismo e o clientelismo....pero aínda así,
¡ningunha muller podía votar!
Estas teñen que esperar ata o ano de 1837, cando en Sheffield (Inglaterra) a muller consegue o voto.
Pero esto é unha data excepcional, pois a muller seguía marxinada en todo o mundo. En 1912 moitas
“sufraguistas inglesas” foron asesinadas a tiros.
A primeira guerra mundial, foi determinante para o cambio de actitude, na forma de ver o traballo das mulleres,
e os gobernos empezan a derogar as leises que lles supoñian limitacions, pois gracias a elas, os feridos eran
cuidados nos hospitais, elas eran as mellores administrativas e secretarias, e a partires da segunda guerra mundial,
a muller incorpórase o exercito, e para mediados do secúlo XX practicamente tódolos paises civilizados,
lles habían recoñecido o sufraxio universal.
Pero o sufraxio, aínda que foi un gran trunfo para as mulleres, non era a única meta que elas pretendían.
Querían acadar os mesmos dereitos que os homes, esto é: dereitos xurídicos, económicos e poder acceder
os mesmos puestos de traballo ca eles, en igualdade de condicións e remuneración. Parece ser que, a lo menos
teóricamente, a lexislación actual dos países occidentalizados, cubren estas lexítimas aspiracions da muller,
pero prácticamente está lonxe aínda de cumprirse a igualdade.
No único en que a muller está a idéntica altura do home, é nas responsabilidades e obrigas que lle son esixidas.
Pero non na remuneración. Sempre lle pagan menos que o home, alegandoselle mil disculpas, que moitas veces
as obriga a verse irremediablemente encadenadas as “labouras do fogar” por non quererse dobregar as pretensións
“machistas”.
O afán de liberdade da muller, de non verse sempre suxeita o que o home lle queira dar, que por desgracia,
moitas veces a mantiña marxinada, pois este utilizaba o seu poder económico para mantela calada, pois ela
sabía da obriga de darlle de comer os seus fillos, pero como decíamos, este afán de libertade e independencia,
foi o que levou a muller a traballar fora da casa.
Empézanse a ver, mulleres xornaleiras: nas fábricas, nos portos de pesca e de mercancías... e na nosa vila de
Ribadeo, finales do XIX primeiros do XX, atopamos as mulleres “portadeiras” do muelle, que cargaban
e descargaban as barcazas, arremangadas as faldas e metidas na auga moitas horas, facendo unha
cadea humana pola rampa de Porcillan.... atopamolas adicadas as conservas e salazóns de pescado,
nas fábricas de Bravo (de bocarte e chicharro), de Pelaez (de chicharro), da Vilavella ou de Gayol, de García
e de Lens (sardiña, palometa e bonito) e a Trocha (anchoa envasada e raia seca).
Xa nos anos 60 atopamos a fábrica de gabardinas de Llaú que da traballo directo e indirecto a moitas mulleres.
Pero a muller non se conforma con gañar un xornal de simple peón... e empeza a estudar.
Para eso, nun principio ampárase na ley de Instrucción Primaria promulgada o 2 de Xuño de 1868, sendo ministro
de Gobernación, de Hacienda e de Ultramar Antonio Cánovas del Castillo baixo o reinado de Isabel II, e en cuio primeiro
artículo decíase: “Habrá escuelas públicas de instrucción primaria tanto para niños como para niñas en todos
los pueblos de la monarquía que lleguen a 500 habitantes”.
Gracias a esta ley, moitas mulleres estudaron a educación básica, e máis tarde accederon o ensino superior,
formándose como mestras, abogados... pero moitas carreiras lles estaban aínda vedadas...
De estas primeiras mulleres que estudaron para Mestras de Ensinanza Primaria Elemental e Superior foi
María Concepción Lopez y Gonzalez, tía de miña avoa, , que estuda 1º curso en 1891-1892, 2º en 1892-1893,
Reválida e 3º da Ensinanza Superior 1893-1894.
A tía Concha, era natural de Santa María de Bretoña, empadronada en Pastoriza. Casada con José Prieto
Pacio de Pastoriza, de profesión agrimensor que morre en Xullo de 1915. Por aquel entonces ela estaba
de mestra en Abadín, ata 1923, ano en que foi trasladada a Ribadeo. Contaba xa con casi 48 anos de idade
cando chega a Ribadeo. Aqui vive na calle Trinidade, perto de onde ten a escola.
Está dando clase cando estalla a Guerra Civil, xa tiña 61 anos e é suspendida de empleo e sueldo
como tantos outros mestres da Republica Española.
Volve ser confirmada no seu cargo, no Boletín Oficial da Provincia de Lugo de 24 de Febreiro de 1940.
Contaba con máis de 65 anos e retirárona, casi de inmediato. Aínda en 12 de Novembro de 1942
está reclamando os haberes, pois non lle pagaban nada e foi para a casa da súa sobriña de San Miguel de
Reinante, Remedios López Huerta, miña avoa. E en 1948, con 73 anos, morre no Hospital de San Pablo de Mondoñedo.
Hoxe temos que decir que hai mulleres que viven en Ribadeo, de recoñecida sona popular veciñal,
pero que non están en valor, pois son coñecidas só por nosco, que convivimos xuntos.... e as que sin duda queremos....
pero non é dabondo... debérase de recoñecer a súa valía de forma pública...
Hoxe a muller accedeu a todos os niveis da sociedade, xa non precisa de aquelo que dice:
“detrás de un gran home hai unha gran muller”, caso de Ramón Gonzalez e a súa dona Dª Corona.
Hoxe é ela a gran muller que ten detrás un home....e non precisamente grande...como ela tiña que ser.
Mulleres de Ribadeo, temos as traballadoras do mundo rural e do urbano, do comercio, da enseñanza,
da administración pública e privada, e da industria como dicíamos antes, xurden no mundo da cultura popular
como foron as compoñentes do grupo “Saudade”, as cantoras da Polifónica, as escritoras como Mary-Lola Perez Basanta
(Ribadeo: Biografía de un Recuerdo), as poetas como Primi Nécega (Despertar) e hoxe en primicia dígovos que temos
outra poeta escondida, Isabel Rodriguez, máis popularmente coñecida como Isabel da Crixa, que ten editado de forma familiar,
un libriño de versos en castelán, titulado “Sentimentos de Isabel” e con un deles quixera rematar e concluir:
“Mientras contemplo unas rosas
pienso...
cuantas cosas hermosas poseemos
sin saberlas apreciar
Indefensas
las rosas
a nadie hacen mal
si se lo hicieran a ellas...
quién lo paga... es el rosal”
Polo que tomando a enseñanza desta estrofa de Isabel, vemos que sin non apreciamos o que temos
...as mulleres...as rosas... ¡quen o pagará será o pobo...o rosal!
pancho campos
Ribadeo, 15 outubro 2009
La única talla efectuada por don Amando Suárez Couto
se trata el tema del ascensor de la Atalaya. Del proyecto y del derroche de dinero público y del feismo que supone. Ramón Acuña apunta que en su día la torre Eiffel no fue querida y ahora es, una sino la principal atracción turística de Paris.
Con diecisiete asistentes, y sin dos de los invitados Esther y Amparo que disculparon su no asistencia. Moderadora Marise Arango y se repartió copia de nuestro Boletin: Protagonistas: Las Mujeres de Ribadeo.
